Οταν ο Μουσολίνι πέταξε τη µάσκα

Το 1914, ο Μουσολίνι αγκαλιάζει τον µιλιταρισµό στο όνοµα του εκσυγχρονισµού και της κοινωνικής αλλαγής. Ο πρώην σοσιαλιστής δεν αργεί να πετάξει τη µάσκα και να αποκαλύψει τις προθέσεις του. Τον Ιανουάριο του 1922, ο Μπενίτο Μουσολίνι εκδίδει το περιοδικό «Ιεραρχία». Στον υπότιτλο γράφει: «Μηναία έκδοση της φασιστικής επανάστασης». Και όµως, όταν το 1904 ο Μουσολίνι κατέφευγε στην Ελβετία για να αποφύγει τη στράτευση, πίστευε ακράδαντα πως η µεγάλη ρήξη θα ερχόταν από τον σοσιαλισµό. Μαθήτευσε στο πλευρό επαναστατών συνδικαλιστών που πίστευαν ότιη γενική απεργία ήταν το όπλο για την καταστροφή του καπιταλισµού.

Μυήθηκε από αυτούς στον µαξιµαλισµό: στην αδιάλλακτη επιθυµία να αλλάξει την κοινωνία, έστω και µε τη βία. Χάρη στη ρητορική του δεινότητα, γρήγορα προωθήθηκε στα ανώτερα κλιµάκια του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόµµατος, αναλαµβάνοντας µάλιστα τη διεύθυνση του δηµοσιογραφικού οργάνου της εφηµερίδας «Αβάντι». Οµως, ο Α’ Παγκόσµιος Πόλεµος θα τον πείσει πως η αριστερή ιδεολογία δεν είναι ένας καλός επαναστατικός µοχλός.

Τον Οκτώβριο του 1914 ενστερνίζεται τον µιλιταρισµό και εκδίδει την εφηµερίδα «Πόπολο ντ’ Ιτάλια» για να προπαγανδίσει τις φιλοπόλεµες και εθνικιστικές απόψεις, τις οποίες εξυµνούσε ο ποιητής Γκαµπριέλε Ντ’ Ανούντσιο. Ο πόλεµος δεν φέρνει την επανάσταση που προεξοφλούσαν στην Ιταλία. Ούτε ικανοποιεί τις εδαφικές διεκδικήσεις των εθνικιστών. Μια πλουτοκρατική ελίτ καρπώνεται την εξουσία και εκµεταλλεύεται τους αγράµµατους χωρικούς που χρησιµεύουν ως τροφή στα κανόνια. Οι εργάτες δοκιµάζουν την τύχη τους µε καταλήψεις εργοστασίων. Το σύνθηµα «γενική απεργία» είναι στην ηµερήσια διάταξη. Το 1919, γράφει ο γάλλος ιστορικός Φαµπρίς ντ’ Αλµέιντα, η νέα γενιά που βγαίνει µέσα από τις στάχτες του πολέµου είναι απογοητευµένη: οι φιλοδοξίες της απέχουν πολύ από αυτά που έχει να της προσφέρει το πολιτικό σύστηµα. Θέλει να τα διεκδικήσει. Γιατί όχι, ακόµη και µε επανάσταση. Το όνειρο φαίνεται να γίνεται πραγµατικότητα, όταν ο Ντ’ Ανούντσιο, επικεφαλής 2.600 λεγεωναρίων, αποφασίζει να καταλάβει για λογαριασµό της Ιταλίας την πόλη Φιούµε (σηµερινή Ριέκα της Κροατίας), που είχε κυρίως ιταλικό πληθυσµό. Το πετυχαίνει. Και έτσι καταλήγει στο συµπέρασµα πως αρκεί µια παρόµοια πορεία προς τη Ρώµη για να αλλάξει ολόκληρη η χώρα.

Το γράφει στον Μουσολίνι. Εναν χρόνο αργότερα, όταν ο ιταλικός στρατός βαδίζει εναντίον του αυτοσχέδιου κράτους του Φιούµε, το όνειρο παίρνει τέλος. Υστερα από 5 ηµέρες και 50 νεκρούς, ο Ντ’ Ανούντσιο και οι άνδρες του αποχωρούν απογοητευµένοι.

Πώς να κάνω την επανάσταση; αναρωτιέται ο Μουσολίνι. Με απάτη. Τηρώντας φαινοµενικά τους δηµοκρατικούς κανόνες και ανατρέποντάς τους στην πράξη, έστω και µε τη βία. Από αυτή την άποψη, ο Μουσολίνι ανταποκρίνεται στην οργή της αποκλεισµένης νεολαίας. Ντυµένοι µε µαύρα πουκάµισα, σε ένδειξη πένθους τόσο για την ιταλική πολιτική όσο και για τα θύµατα των αναρχικών επιθέσεων την άνοιξη του 1921, οι οπαδοί του οργανώνονται σε οµάδες. Συχνά χρησιµεύουν σαν µισθοφόροι επιχειρηµατιών που θέλουν να ξεµπερδεύουν µε τις απανωτές απεργίες. Δεν συµµερίζονται όλοι τον διακαή πόθο του Μουσολίνι για την ίδρυση ενός κόµµατος που θα κατακτήσει την εξουσία. Οµως αποδέχονται τη µετατροπή των οργανώσεών τους σε ένα Εθνικό Φασιστικό Κόµµα, στις 7 Νοεµβρίου 1921. Τον επόµενο µήνα, ο Μουσολίνι γράφει σε σχόλιό του στην εφηµερίδα του: «Το πρόγραµµά µας βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη». Και έρχεται η έκδοση της «Ιεραρχίας» για να παίξει τον δικό της ρόλο. Οι µάσκες πέφτουν: «εξέλιξη» πάει να πει «επανάσταση». Δεν λείπει παρά η ευκαιρία. Οµως, η συνταγή υπάρχει. Την είχε δώσει στον Μουσολίνι ο Ντ’ Ανούντσιο πριν από δύο χρόνια: µια πορεία προς τη Ρώµη που θα ξεγυµνώσει την κυβέρνηση και θα δείξει την «αναγκαιότητα» µιας επανάστασης χωρίς το ρίσκο της αντιπαράθεσης. Το ΕΦΚ διοργανώσει µια γιγαντιαία συγκέντρωση στη Νάπολι, όπου 40.000 µελανοχίτωνες παρελαύνουν στις 24 Οκτωβρίου, διεκδικώντας το δικαίωµά τους να κυβερνήσουν. Σε συνεννόηση µε τους τοπικούς άρχοντες αποφασίζεται η διοργάνωση µιας µεγάλης πορείας προς τη Ρώµη. Η πορεία αρχίζει το βράδυ της 27ης Οκτωβρίου. Η παραιτηθείσα κυβέρνηση πιέζει τον βασιλιά να κηρύξει κατάσταση πολιορκίας. Οµως, ο Βίκτωρ Εµµανουήλ Γ΄ σκέφτεται διαφορετικά. Πιστεύει πως έχει έρθει η ώρα να δοκιµάσει τη φασιστική εµπειρία. Αποδέχεται λοιπόν να αναθέσει στον Μουσολίνι τον σχηµατισµό κυβέρνησης. Η απάτη στέφεται µε επιτυχία. Ο Μουσολίνι σπεύδει µε το τρένο στην πρωτεύουσα για να συναντηθεί µε τον βασιλιά και επί έξι ώρες βλέπει να παρελαύνουν µπροστά του πλήθη οπαδών του. Η φασιστική επανάσταση έχει αρχίσει χωρίς ούτε έναν νεκρό.


Πώς να κάνω την επανάσταση;

Αναρωτήθηκε. Με απάτη. Τηρώντας φαινοµενικά τους δηµοκρατικούς κανόνες και ανατρέποντάς τους στην πράξη, έστω και µε τη βία

Ο θεόσταλτος

Ο απώτερος στόχος του Ντούτσε ήταν η ίδρυση µιας νέας ρωµαϊκής αυτοκρατορίας. Με τις ευλογίες του Πάπα Πίου ΙΑ’, που είχε πει πως «ο Μουσολίνι είναι ένας θεόσταλτος άνθρωπος». Η παπική υποστήριξη ενίσχυσε τον Ντούτσε, που κυβέρνησε ως δικτάτορας, ελέγχοντας τη βιοµηχανία, την εκπαίδευση και τον Τύπο. Ο Μουσολίνι δεν άρπαξε την εξουσία. Απλώς απείλησε να το κάνει και κάτω από το βάρος αυτής της απειλής οι ιταλοί δηµοκρατικοί παραδόθηκαν. Η πορεία προς τη Ρώµη, θα γράψει ο ιστορικός Ντένις Μακ Σµιθ, «ήταν ένα άνετο ταξίδι µε το τρένο, µαζί µε µια αξιοθρήνητη διαδήλωση, κι όλα αυτά ήταν απλώς µια ανταπόκριση στην επείγουσα πρόσκληση του µονάρχη». Ηταν όµως ένα µεγάλο ταξίδι για τον Μουσολίνι, από τις ιδέες του Μαρξ, του σοσιαλισµού και τον φιλειρηνικό αντιιµπεριαλισµό της νεότητάς του, µέχρι τον επιθετικό εθνικισµό και τους µελανοχίτωνες. Ενα ταξίδι που κόστισε ακριβά στους πολίτες της φασιστικής πολιτείας του και ιδιαίτερα στην αντιπολίτευση. Από τους επιφανείς ηγέτες της, ο Τζιάκοµο Ματεότι δολοφονήθηκε το 1924 από οργανωµένους φασίστες, όταν έγινε πολύ ενοχλητικός για τον Ντούτσε. Χρόνια αργότερα, όταν το καθεστώς του Μουσολίνι θα βυθιστεί στα προβλήµατα, ο Χίτλερ θα επιµείνει να τον βοηθήσει. «Στο κάτω κάτω», θα πει, «ο Ντούτσε είναι αυτός που µας έδειξε πως όλα είναι δυνατά». Πράγµατι, ο Μουσολίνι έδειξε πως ήταν δυνατή η ανατροπή της φιλελεύθερης δηµοκρατίας και ο δεύτερος γύρος του ευρωπαϊκού «ολοκληρωτικού πολέµου». Είχε άραγε ο φασισµός τη δική του ουτοπία; Ονειρευόταν ο Μουσολίνι µια ιδανική κοινωνία; Στο βιβλίο του «Η σιωπή της θάλασσας», ο γάλλος συγγραφέας Βερκόρ αναφέρει τον στοχασµό ενός αξιωµατικού των ναζί για το µέλλον της κατεχόµενης Γαλλίας: «Θα είναι µια επανάληψη του έργου “Η Ωραία και το Τέρας”».

Ο πρόδροµος του Ντούτσε

Ο πολιτικός ρόλος του ποιητή είναι αµφιλεγόµενος εξαιτίας της επιρροής που άσκησε στο φασιστικό κίνηµα. Θεωρείται ο πρόδροµος του Μουσολίνι. Ο Α’ Παγκόσµιος Πόλεµος ενίσχυσε τις εθνικιστικές και αλυτρωτικές απόψεις του, µε αποκορύφωµα την κατάληψη του Φιούµε. Για να πειστεί να υποχωρήσει, χρειάστηκε να βοµβαρδίσει την πόλη το ιταλικό Ναυτικό. Ο Ντ’ Ανούντσιο άσκησε µεγάλη επιρροή στην ιδεολογία του Μουσολίνι, αν και ποτέ δεν ενεπλάκη άµεσα στο έργο της φασιστικής κυβέρνησης. Ολόκληρο το τελετουργικό που χρησιµοποίησε κατά την κατάληψη του Φιούµε υιοθετήθηκε αργότερα από το ιταλικό φασιστικό κίνηµα: οι οµιλίες από τα µπαλκόνια, ο ρωµαϊκός χαιρετισµός, ο ρητορικός διάλογος µε τα πλήθη, οι µαυροφορεµένοι οπαδοί. Σε αυτόν αποδίδεται και η πρακτική της χορήγησης καστορέλαιου στους πολιτικούς αντιπάλους µε σκοπό την ταπείνωση, ακόµη και τη θανάτωσή τους – µια πρακτική που αργότερα χρησιµοποιήθηκε κατά κόρον από τους µελανοχίτωνες του Μουσολίνι. Πάντως, µέχρι τον θάνατό του, ο εκκεντρικός ποιητής προσπαθούσε να πείσει τον Ντούτσε να εγκαταλείψει τον Αξονα µε τον Χίτλερ.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

1912

Ο Μουσολίνι διορίζεται διευθυντής της σοσιαλιστικής εφηµερίδας «Αβάντι».

1914

Αποπέµπεται από το Σοσιαλιστικό Κόµµα επειδή υποστηρίζει την εµπλοκή της Ιταλίας στον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο.

1915

Η Ιταλία µπαίνει στον πόλεµο µε την πλευρά των Συµµάχων.

1919

Ο Μουσολίνι ιδρύει το φασιστικό κίνηµα. 1922

Η Πορεία προς τη Ρώµη. Υστερα από τρία χρόνια πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής, ο βασιλιάς δίνει στον Μουσολίνι την εντολή σχηµατισµού κυβέρνησης.

1926

Απαγόρευση των κοµµάτων της αντιπολίτευσης, φίµωση του Τύπου, παντοδυναµία της µυστικής αστυνοµίας.

1936

Ο Μουσολίνι σχηµατίζει τη Συµµαχία του Αξονα µε τη ναζιστική Γερµανία.

1940

Η Ιταλία µπαίνει στον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο µε την πλευρά της Γερµανίας. Επίθεση στην Ελλάδα. Ιταλικά στρατεύµατα καταλαµβάνουν τη Βρετανική Σοµαλία.

1943

Απόβαση των Συµµάχων στη Σικελία. Ο βασιλιάς Βίκτωρ Εµµανουήλ φυλακίζει τον Μουσολίνι. Η Ιταλία υπογράφει ανακωχή µε τους Συµµάχους και κηρύσσει τον πόλεµο στη Γερµανία.

1944

Τα συµµαχικά στρατεύµατα µπαίνουν στη Ρώµη.

1945

Ο Μουσολίνι, που έχει φυγαδευτεί από τη φυλακή από τους Γερµανούς, συλλαµβάνεται και εκτελείται από ιταλούς παρτιζάνους.