Η απελευθέρωση του Αγίου Όρους το 1912

Το 2012 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την απελευθέρωση όχι μόνο της Θεσσαλονίκης αλλά και του Αγίου Όρους. Το φθινόπωρο του 1912, οι Αγιορείτες μοναχοί πανηγύρισαν με κωδωνοκρουσίες και δοξολογίες την είσοδο των Ελλήνων στρατιωτών στα αθωνικά εδάφη, την αποχώρηση του εκπροσώπου του σουλτάνου και την οριστική ενσωμάτωση του Αγίου Όρους στην ελληνική Πολιτεία.

Το γεγονός έχει ιδιαίτερη ιστορική, εθνική, πολιτιστική και διορθόδοξη σημασία, γι’ αυτό και θα αποτελέσει επίκεντρο των εκδηλώσεων που προγραμματίζονται για το 2012 με την ευκαιρία… της εκατονταετηρίδας. Το πρόγραμμα του εορτασμού, που σχεδιάζεται από την Αγιορειτική Εστία, περιλαμβάνει συνέδριο, ερευνητικό έργο, εκδόσεις, εκθέσεις και άλλες εκδηλώσεις, που θα γίνουν κυρίως στη Θεσσαλονίκη αλλά και σε πόλεις του εξωτερικού.

Η έρευνα

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επιστημονική έρευνα που στόχο έχει να αναδείξει μέσα από φωτογραφίες, έγγραφα και άλλα ντοκουμέντα άγνωστα δεδομένα της περιόδου αυτής. Η έρευνα θα διενεργηθεί ως το Νοέμβριο σε αρχεία του Αγίου Όρους, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας, καθώς και τα αρχεία του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, της Ι. Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, του υπουργείου Εξωτερικών και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

«Η απελευθέρωση του Αγίου Όρους αποτελεί ένα θέμα που έχει ερευνηθεί ελάχιστα και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε παραμένουν σχεδόν άγνωστες», λέει στον «ΑτΚ» ο ειδικός σύμβουλος της Αγιορετικής Εστίας, Δημήτρης Σαλπιστής. «Είναι ενδεικτικό ότι οι πληροφορίες που ήταν γνωστές ως σήμερα μιλούσαν για την άφιξη στη Δάφνη ενός από τα πολεμικά πλοία του ελληνικού στόλου, τα οποία περιπολούσαν το Αιγαίο και αυτή προσδιοριζόταν ως η στιγμή της απελευθέρωσης. Η έρευνα, όμως, που διεξάγουμε τώρα με θέμα το Άγιον Όρος στα χρόνια της απελευθέρωσης αποδεικνύει με ντοκουμέντα ότι είχαν προηγηθεί στρατιωτικά εθελοντικά σώματα προσκόπων, τα οποία είχαν σταλεί από την Αθήνα προς Βορρά, λίγο πριν από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, με σκοπό να προετοιμάσουν το έδαφος ενδεχόμενων μαχών της εποχής εκείνης. Το σώμα που κινήθηκε ανατολικά μπήκε έπειτα από πολλές περιπέτειες στο Άγιον Όρος, σύμφωνα με κάποιες πηγές ήδη από τον Οκτώβριο, έφτασε στη Μονή Βατοπεδίου και εκεί πραγματοποιήθηκαν δοξολογίες, οι πρώτες εκδηλώσεις πανηγυρισμού της απελευθέρωσης που στη συνέχεια επεκτάθηκαν στο σύνολο της χερσονήσου, όταν τα ελληνικά στρατεύματα εισήλθαν στις Καρυές».

Φωτογραφικό υλικό

Στο εθελοντικό αυτό σώμα που πρώτο εισήλθε στο Άγιον Όρος μετείχε και ο πατέρας του αρχιτέκτονα, πρώην υπουργού και πρώην πρύτανη του ΑΠΘ Δημήτρη Φατούρου, στο αρχείο του οποίου βρέθηκε φωτογραφικό υλικό και αλληλογραφία, που αναδεικνύουν τις περιπέτειες του εθελοντικού σώματος, το οποίο ξεκίνησε από την Αθήνα για να φτάσει μέχρι το Άγιον Όρος.

Όπως εξηγεί ο κ. Σαλπιστής, η έρευνα που διεξάγεται θα καλύψει πολλές πτυχές της ζωής του Αγίου Όρους για την περίοδο αυτή προσφέροντας τη δυνατότητα όχι μόνο στον επιστημονικό κόσμο αλλά και στο ευρύτερο κοινό να γνωρίσει μία κρίσιμη αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδο της ζωής του Αγίου Όρους, καθώς στην περίοδο αυτή εξελίσσονται και οι διεθνείς αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις για τον έλεγχο της μοναστικής πολιτείας. Πέρα από τις συνθήκες της απελευθέρωσης, στόχος της έρευνας είναι να αναδείξει και ζητήματα όπως η αλλαγή της θεσμικής οργάνωσης του Αγίου Όρους από την οθωμανική αυτοκρατορία στο ελληνικό βασίλειο και η θέση του Αθω στο επίκεντρο των διεθνών ανταγωνισμών, όπως εκδηλώθηκαν στο πλαίσιο των διεθνών συνεδρίων. Οι σχέσεις του Αγίου Όρους με τη Θεσσαλονίκη από τα τέλη του 19ου αιώνα ως το 1917, καθώς και η τέχνη, ο πνευματικός βίος και η μουσική στον Άθω αποτελούν επιμέρους θέματα.

Δυσβάσταχτη φορολογία

Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, το Άγιον Όρος κατάφερε να διατηρήσει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του ώστε να έχει στις Καρυές μόνον έναν εκπρόσωπο της αυτοκρατορίας. «Δεν υπήρχαν στρατεύματα κατοχής, οι Οθωμανοί ενδιαφέρθηκαν μόνο για την είσπραξη της φορολογίας, πώς θα φορολογούσαν τα μοναστήρια και τις περιουσίες τους και πώς θα αντιμετώπιζαν τα θέματα των μοναστηριακών μετοχιών και των δωρεών προς τα μοναστήρια», σημειώνει ο κ. Σαλπιστής. «Η φορολογία κάποια στιγμή έγινε δυσβάσταχτη, πολλά μετόχια καταλήφθηκαν από το σουλτάνο και πολλά, προκειμένου να επιβιώσουν, οδηγήθηκαν στην ανάγκη να δανείζονται. Ο δανεισμός οδήγησε τα μοναστήρια σε χρεοκοπία και τα τελευταία χρόνια πολλά ερημώθηκαν, εγκαταλείφθηκαν. Μόνο μετά το 18ο αιώνα, όταν εμφανίστηκαν οι ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας και έγιναν νέοι κτήτορες, προστάτες, κατάφεραν τα μοναστήρια να επιβιώσουν για να φτάσουν στην απελευθέρωση υπό δύσκολες συνθήκες».

Το πρόγραμμα εορτασμού

Υπό τον τίτλο «Το Άγιον Όρος στα χρόνια της Απελευθέρωσης» σχεδιάζεται το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα του έτους 2012 της πράξης «Η μεγάλη πνευματική και πολιτιστική κληρονομιά του Αγίου Όρους», που έχει ενταχθεί και χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Μακεδονία – Θράκη» 2007-2013 της Ενδιάμεσης Διαχειριστικής Αρχής της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και Θράκης.

Περιλαμβάνει το Ζ’ Διεθνές Συνέδριο της Αγιορειτικής Εστίας, που θα διοργανωθεί στις αρχές του Νοεμβρίου του 2012 και τις παράλληλες εκδηλώσεις του (έκθεση, φωτοαναστατική έκδοση και άλλες εκδόσεις, πρακτικά συνεδρίου).

Η έκθεση με τίτλο «Το Άγιον Όρος των αρχών του 20ού αιώνα» θα φιλοξενηθεί στα μέσα Νοεμβρίου στην Αγιορετική Εστία, στη Θεσσαλονίκη, ενώ το 2013 θα ταξιδέψει στο Παρίσι. Οι επισκέπτες θα ταξιδέψουν στις αρχές του 20ού αιώνα, εποχή που χαρακτηρίζεται από το διεθνές ενδιαφέρον που συγκεντρώνει η Μοναστική Πολιτεία. Κράτη, ιδρύματα, φωτογράφοι, ερευνητές, στρατιωτικές αποστολές, Έλληνες και ξένοι επισκέπτες του Αγίου Όρους, καταγράφουν εντυπώσεις, φωτογραφίζουν και κινηματογραφούν τη ζωή, τις μονές, το περιβάλλον.

Τα έργα που θα παρουσιαστούν προέρχονται από σημαντικά αρχεία, όπως του Ιδρύματος Αλμπέρ Καν, του βυζαντινολόγου του Πανεπιστημίου της Σορβόνης Γκαμπριέλ Μιλέ, της Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής, του Φρεντ Μπουασονά, του Δημήτρη Λαμπάκη, πρωτοπόρου και ανήσυχου αρχαιολόγου, ιδρυτή της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρίας, εμπνευστή του σημερινού Χριστιανικού και Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών. Η έκθεση θα περιλαμβάνει έργα από Θεσσαλονίκη και Άγιον Όρος, συμβολίζοντας και με τον τρόπο αυτόν τη στενή σχέση μεταξύ τους.

Μία ακόμη έκθεση που θα γίνει το 2012 έχει τίτλο «Από τη Θεσσαλονίκη στο Άγιον Όρος» και περιλαμβάνει έργα του Δημήτρη Χαρισιάδη. Θα παρουσιαστεί η συλλογή φωτογραφιών του για το Άγιον Όρος το 1947 στα Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη που περιλαμβάνει 250 φωτογραφίες εξαιρετικού ενδιαφέροντος μιας κρίσιμης περιόδου. Η δημιουργική παρουσία του Δημήτρη Χαρισιάδη ξεκινά από το 1940 στο αλβανικό μέτωπο, όταν, ως έφεδρος αξιωματικός και επίσημος φωτογράφος του Στρατού, απαθανάτισε τη ζωή των στρατιωτών και την επέλαση της ελληνικής στρατιάς στη Βόρειο Ήπειρο. Στη συνέχεια κατέγραψε τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης στην Κατοχή, τα Δεκεμβριανά, τον Εμφύλιο, την οικονομική ανάκαμψη της χώρας, την εκβιομηχάνιση, την ανάπτυξη της ναυτιλίας.

Σειρά εκδηλώσεων

Παράλληλα, η Αγιορειτική Εστία συνεχίζει για ολόκληρο το 2012 με σειρά εκδηλώσεων το σταθερό ετήσιο προγραμματισμό της έρευνας και ανάδειξης του πνευματικού, πολιτιστικού, αρχιτεκτονικού και περιβαλλοντικού πλούτου του Αγίου Όρους.

Μεταξύ των εκθέσεων περιλαμβάνεται και αυτή του αγιογράφου Λουκά Ξενοφωντινού, έργα του οποίου κοσμούν το Καθολικό της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος, το Καθολικό της Μονής Σίμωνος Πέτρας, την Τράπεζα της Μονής Ιβήρων, προσθέτοντας στην ιστορία της μνημειακής ζωγραφικής του Αγίου Όρους τη συνέχιση της πολύτιμης μαρτυρίας των μεγάλων δημιουργών.

Για την οργάνωση, το σχεδιασμό και την εποπτεία του συνόλου των δράσεων για τον εορτασμό του 2012, συγκροτήθηκε από το Δ.Σ. της Αγιορειτικής Εστίας, επιστημονική επιτροπή, τιμητική και άμισθη, αποτελούμενη από τον: πρόεδρο Κρίτωνα Χρυσοχοΐδη, Διευθυντή Βυζαντινών Ερευνών του ΕΙΕ και μέλη τους: γέροντα Νικόδημο Αγιοπαυλίτη, Φωκίωνα Κοτζαγεώργη, επ. καθηγητή Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ, Μίλτο Πολυβίου, δρ αρχιτέκτονα, Πλούταρχο Θεοχαρίδη, αρχτιτέκτονα ΥΠΠΟΤ και Ιωακείμ Παπάγγελο, δρ αρχαιολόγο.

Απόσπασμα του εθελοντικού σώματος που έφθασε στο Αγιον Όρος με σκοπό την απελευθέρωση του και εν συνεχεία την κίνηση του προς Θεσσαλονίκη από Ανατολάς. Δεύτερος εκ δεξιών ο Αργύρης Φατούρος, πατέρας του Αρχιτέκτονα και πρώην Πρύτανη του Α.Π.Θ. Δημήτρη Φατούρου

Από την τελετή αναχώρησης των εκκλησιαστικών, πολιτικών και στρατιωτικών αρχών της Χαλκιδικής από την Ι.Μ. Ιβήρων, λίγες ημέρες μετά την απελευθέρωση του Αγίου Όρους, 25 Νοεμβρίου 1912

Ένοπλοι Κελλιώτες Μοναχοί των Καρυών με χωροφύλακα. Αναμνηστική φωτογραφία μετά την απώθηση του βουλγαρικού αποσπάσματος από την Ι.Μ. Ζωγράφου (Καρυές, 21 Ιουνίου 1913 φωτ. Στέφανος Ιερομόναχος, Αγιορείτικη Φωτοθήκη)

Μεταφορά προϊόντων στον ταρσανά της Ι.Μ. Αγίου Παύλου, Φρεντ Μπουασονά, 1928

Πηγή: Εφημερίδα ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ (Χρύσα Νάνου)

Αναδημοσίευση από: http://alexpolisonline.blogspot.com/