Ισπανική Αρμάδα

Η Ισπανική Αρμάδα (ισπ.: Grande y Felicísima Armada, δηλαδή "Μεγάλο και Ευτυχές Ναυτικό" ή "Ανίκητη Αρμάδα, Ανίκητο Ναυτικό") ήταν ο Ισπανικός στόλος που συγκροτήθηκε από τον Φίλιππο Β' της Ισπανίας και εστάλη σε μια εκστρατεία εναντίον της Αγγλίας, έχοντας επικεφαλής τον Δούκα της Μεδίνα Σιδόνια, Δον Αλόνσο ντε Γκουθμάν ελ Μπουένο, το 1588.

Στόχος της εκστρατείας του Φιλίππου ήταν να εισβάλλει στην Αγγλία και να την κατακτήσει, αφήνοντας έτσι τις Ηνωμένες Επαρχίες, το τμήμα των Ισπανικών Κάτω Χωρών που απελευθερώθηκε από τους Ολλανδούς επαναστάτες, χωρίς συμμάχους και υποστήριξη. Έτσι, οι ισπανικές κτήσεις του Νέου Κόσμου και οι Ισπανικοί μεταγωγικοί στόλοι του Ατλαντικού θα ήταν ασφαλείς πλέον από τις αγγλικές επιθέσεις. Ο Πάπας Σίξτος Ε', ή Σίξτος Κουΐντο, υποστήριξε αυτήν την ενέργεια, αποδίδοντάς της χαρακτήρα "σταυροφορίας" ενάντια στους αντιπάλους, υποσχόμενος περαιτέρω υποστήριξη μετά τις πρώτες νίκες της Αρμάδας.
Διοικητής της αρμάδας διορίσθηκε αρχικά ο πολύ έμπειρος Αλβάρο ντε Μπαζάν, ο οποίος όμως δεν πρόλαβε να λάβει τα ηνία του στόλου, καθώς απεβίωσε το Φεβρουάριο του 1588 και έτσι τη θέση του πήρε ο Μεδίνα Σιδόνια. Ο στόλος ξεκίνησε με 22 πολεμικά και 110 τροποποιημένα εμπορικά σκάφη, έχοντας ως αρχικό στόχο να φτάσει στην ακτή της Φλάνδρας, όπου ο Δούκας Πάρμα θα περίμενε για να επιβιβαστεί και να εισβάλει με το στρατιωτικό του σώμα στη νοτιοανατολική Αγγλία. Η Αρμάδα πέτυχε τον πρώτο της στόχο και αγκυροβόλησε στο Γκραβελίν, στην παράκτια συνοριακή περιοχή ανάμεσα στη Γαλλία και τις Ισπανικές Κάτω Χώρες. Ενώ ο στόλος περίμενε για να επικοινωνήσει με τον στρατό του Δούκα, αναγκάστηκε να αφήσει το αγκυροβόλιό του λόγω επίθεσης αγγλικών πυρπολικών και στην ναυμαχία που ακολούθησε στο Γκραβελίν η Αρμάδα αναγκάστηκε να ακυρώσει τα σχέδια της.

Η Αρμάδα κατάφερε να ανασυγκροτηθεί και να αποσυρθεί βόρεια, με τον Αγγλικό στόλο να την ακολουθεί ως την ανατολική ακτή της Αγγλίας. Έτσι, αποφασίστηκε η επιστροφή στην Ισπανία και η πλεύση στον Ατλαντικό, περνώντας από την Ιρλανδία. Όμως, καταιγίδες ανάγκασαν τον στόλο να παρεκκλίνει από την αρχική του πορεία και πάνω από 24 σκάφη καταστράφηκαν στις βόρειες και δυτικές ακτές της Ιρλανδίας, ενώ οι επιζώντες αναζήτησαν καταφύγιο στη Σκωτία. Συνολικά 50 σκάφη από την αρχική δύναμη που συγκεντρώθηκε δεν κατάφεραν να γυρίσουν πίσω στην Ισπανία. Η αποστολή αυτή ήταν η μεγαλύτερη σύγκρουση του ακήρυχτου Αγγλο-Ισπανικού Πολέμου(1585-1604).

Πολιτικές σχέσεις των δύο χωρών


Ο Φίλιππος Β' της Ισπανίας ήταν σύζυγος και σύμβουλος της καθολικής Μαρίας Α' της Αγγλίας. Μετά τον θάνατό της το 1558, στον θρόνο ανήλθε η Ελισάβετ Α' της Αγγλίας, που εδραίωσε στην Αγγλία τον Αγγλικανισμό, ενώ απέρριψε την πρόταση νέου γάμου του Φιλίππου. Παρόλο που ο Ισπανός βασιλιάς έχανε έτσι τα δικαιώματα του στον Αγγλικό θρόνο, διατήρησε τις διπλωματικές του σχέσεις ανοικτές με την Ελισάβετ.
Η Μαρία Στιούαρτ της Σκωτίας, την ίδια περίοδο ζητούσε βοήθεια από την ανταγωνίστρια της Ισπανίας, την Γαλλία, για να εναντιωθεί στην Ελισάβετ. Συνεπώς ο Φίλιππος επέλεξε να υποστηρίξει την τελευταία, φοβούμενος τυχόν ενέργειες της Γαλλίας που θα απειλούσαν τα συμφέροντα της χώρας του. Έτσι οι σχέσεις Φιλίππου και Ελισάβετ μπορούν να χαρακτηρισθούν φιλικές την πρώτη περίοδο της βασιλείας της. Παρόλα αυτά, ο αποκεφαλισμός της καθολικής Μαρίας Στιούαρτ από την Ελισάβετ το 1587 χρησιμοποιήθηκε ως πρόφαση για τις μετέπειτα ενέργειες του Φιλίππου.

Το 1568 ξέσπασε η Ολλανδική Επανάσταση, μια προσπάθεια 17 επαρχιών των Κάτω Χωρών να αποτινάξουν τον ζυγό των Αψβούργων. Η Ελισάβετ επέλεξε να βοηθήσει τους Ολλανδούς ομόδοξους επαναστάτες στέλνοντας το 1585 στην Ολλανδία μία δύναμη 7.000 ανδρών, ενώ επίσης επέτρεψε σε Άγγλους "βασιλικούς" πειρατές να επιτίθενται στους ισπανικούς στόλους που επέστρεφαν με πολύτιμα φορτία από την Νότια Αμερική. Αυτό αποτέλεσε την αρχή του Αγγλοϊσπανικού πολέμου.Οι αντίπαλες ναυτικές δυνάμεις


 Αγγλικός στόλος

Η Αγγλία διατηρούσε από το 1557 έναν μόνιμο ναυτικό προϋπολογισμό που ανήκε στην αρμοδιότητα του "Θησαυροφύλακα του Ναυτικού", με προϊστάμενο τον "Λόρδο Θησαυροφύλακα", θέση αντίστοιχη του σημερινού Υπουργού Οικονομικών. Με αρκετά καλή οικονομική διαχείριση, τα δημόσια έσοδα της Ελισάβετ το 1585 ανήλθαν σε 300.000 λίρες, εξασφαλίζοντας της αρκετό οικονομικό πλεόνασμα σε αντίθεση με το αυξανόμενο χρέος του Φιλίππου. Το 1558, η Ελισάβετ ζήτησε επιπλέον χρήματα από το Κοινοβούλιο για να ενισχύσει εκ νέου το ναυτικό, φέρνοντας προς ψήφιση ένα ναυτικό νόμο. Έτσι,με τη χρηματοδότηση αυτή ναυπηγήθηκαν 7 νέα πολεμικά πλοία το διάστημα 1559 έως 1561 (δαπάνες 28.381 λιρών), που είχαν φτάσει τα 14 μέχρι το 1564. Έτσι, το μεγαλύτερο τμήμα του πολεμικού Αγγλικού στόλου ναυπηγήθηκε κατά τη βασιλεία της Ελισάβετ, της οποίας το θησαυροφυλάκιο κατά την έναρξη των επιχειρήσεων διέθετε πλεόνασμα 154.000 λιρών.



Ο Αγγλικός στόλος περιλάμβανε 110 πολεμικά (26 γαλέρες, κατεξοχήν πολεμικά πλοία, και 84 τροποποιημένα και επανεξοπλισμένα πρώην εμπορικά), 15 σκάφη ανεφοδιασμού, 6 μικρά πολεμικά με εκτόπισμα μικρότερο των 100 τόνων, καθώς και 95 μικρά πλοία για διάφορες χρήσεις. Τα 26 βασιλικά πλοία απαιτούσαν πληρώματα 5.890 ανδρών, ενώ ο συνολικός ναυτικός πληθυσμός της Αγγλίας εκτιμάται σε 16.255 άνδρες. Έτσι, ήδη το 1586 οι κομητείες της ενδοχώρας διατάχθηκαν να στείλουν άνδρες διάφορων ειδικοτήτων για την επάνδρωση του στόλου.

Στις επιχειρήσεις του 1588 πήραν μέρος:

Ark Royal - (Ναυαρχίδα του Τσαρλς Χάουαρντ)

Elizabeth Bonaventure - (Τζόρτζ Κλίφορντ, τρίτος κόμης του Κάμπερλαντ)

Rainbow - (Λόρδος Χένρι Σέιμουρ)

Golden Lion - (Τόμας Χάουαρντ, πρώτος κόμης του Σάφολκ)

White Bear - (Αλεξάντερ Γκίμπσον)

Vanguard - (Γουίλιαμ Γουίντερ)

Revenge- (Σερ Φράνσις Ντρέικ)

Elizabeth - (Ρόμπερτ Σάουθγουελ)

Victory- (Ναύαρχος Σερ Τζον Χόκινς)

Antelope - (Χένρι Πάλμερ)

Triumph- (Μάρτιν Φρόμπισερ)

Dreadnought - (Τζορτζ Μπίστον)

Mary Rose - (Έντουαρντ Φέντον)

Nonpareil - (Τόμας Φένερ)

Hope - (Ρόμπερτ Κρόσε)

Bonavolia

Swiftsure - (Έντουαρντ Φένερ)

Swallow - (Ριχάρδος Χώκινς)

Larke - (Άρθουρ Τσίτσεστερ, πρώτος Βαρόνος του Τσίτσεστερ)

Foresight - (Κρίστοφερ Μπέικερ)

Aid - (Γουίλλιαμ Φένερ)

Bull - (Τζέρεμι Τέρνερ)

Tiger - (Τζον Μποστόκε)

Tramontana - (Λούκ Γουάρντ)

Scout - (Χένρι Άσλεϊ)

Achates - (Γκρέγκορυ Ριγκς)

Charles - (Τζον Ρόμπερτς)

Merlin - (Γουόλτερ Γκόουερ)

Spy(πινάτσα) - (Αμβρόσιος Γουάρντ)

Sun(πινάτσα) - (Ρίτσαρντ Μπάκλεϊ)

Cygnet - (Τζον Σέριφ)

Brigandine - (Τόμας Σκοτ)

George - (Ρίτσαρντ Χότζες)

34 εμπορικά

33 φορτηγίδες

23 σκάφη μεταβιβάσεων

30 πλοία των Ηνωμένων Επαρχιών της Ολλανδίας, υπό τον Ιουστίνο του Νασάου

Τα πυρπολικά του Γκραβελίν :

Bark Talbot

Hope

Thomas

Bark Bond

Bear Yonge

Elizabeth

Pastel

Cure's Ship

 H Iσπανική Αρμάδα

Όταν ο Φίλιππος ανήλθε στο θρόνο, στην Ισπανία επικρατούσε άσχημη οικονομική κατάσταση, με μεγάλο ποσοστό πληθωρισμού και δημόσιο χρέος που πλησίαζε τα 20 εκατομμύρια δουκάτα. Κατάφερε μέχρι ενός σημείου να διπλασιάσει τα έσοδα του κράτους, αλλά οι δαπάνες αυξάνονταν με μεγαλύτερο ρυθμό. Η σύσταση της Αρμάδας του στοίχισε 10 εκατομμύρια δουκάτα, ενώ του στοίχιζε 200.000 δουκάτα για κάθε μήνα που βρισκόταν στη θάλασσα.

Κατάφερε να συγκεντρώσει 132 σκάφη, από όλες τις περιφέρειες της Ισπανίας, τις αποικίες και την Πορτογαλία. Στα πλοία επέβαιναν 8.700 ναύτες, 21.500 στρατιώτες καθώς και 2.000 κατάδικοι κωπηλάτες.

Πορτογαλικά σκάφη:

São Martinho (48 κανόνια, ναυαρχίδα του επικεφαλής δούκα Μεδίνα Σιδόνια και του υποδιοικητή Φρανσίσκο ντε Μπομπαμπίλα)

São João (50 κανόνια).

São Marcos (33 κανόνια).

São Felipe (40 κανόνια).

San Luis (38 κανόνια).

San Mateo (34 κανόνια ).

Santiago (24 κανόνια).

Galeon de Florencia (52 κανόνια)

San Cristobel (20 κανόνια)

San Bernardo (21 κανόνια).

Augusta (13 κανόνια).

Julia (14 κανόνια ).

4 Πορτογαλικά πλοία υπό τον Δον Ντιέγκο ντε Μεντράνο

Βισκαϊκά πλοία:

Santa Ana (30 κανόνια, Ναυαρχίδα του Χουάν Μαρτίνεθ ντε Ρεκάλδε, δεύτερου στην ιεραρχία της Αρμάδας).

El Gran Grin (28 κανόνια).

Santiago (25 κανόνια).

La Concepcion de Zubelzu (16 κανόνια).

La Concepcion de Juan del Cano (18 κανόνια).

La Magdalena (18 κανόνια).

San Juan (21 κανόνια).

La Maria Juan (24 κανόνια).

La Manuela (24 κανόνια).

Santa Maria de Montemayor (18 κανόνια).

Maria de Aguirre (6 κανόνια).

Isabela (10 κανόνια).

Patache de Miguel de Suso (6 κανόνια).

San Estaban (6 κανόνια).

13 πλοία με επικεφαλής τον Βάσκο Μιγκέλ ντε Ογκέντο

Καστιλιανά πλοία:

San Cristobal (36 κανόνια, ναυαρχίδα του Ντιέγκο Φλόρες ντε Βαλντές)

San Juan Bautista (24 κανόνια).

San Pedro (24 κανόνια).

San Juan (24 κανόνια).

Santiago el Mayor (24 κανόνια).

San Felipe y Santiago (24 κανόνια).

La Ascuncion (24 κανόνια).

Nuestra Senora de Begona (24 κανόνια).

La Trinidad (24 κανόνια).

Santa Catalina (24 κανόνια).

San Juan Bautista (24 κανόνια).

Nuestra Senora del Rosario (24 κανόνια).

San Antonio de Padua (12 κανόνια).

10 πλοία από την Ανδαλουσία, με επικεφαλής τον Δον Πέδρο ντε Βαλντές στο Nuestra Senora del Rosario (46 κανόνια)

10 πλοία από το Ελ Σαλβαδόρ, με επικεφαλής τον Μάρτιν ντε Μπερτανόνα στο La Regazona (30 κανόνια)

24 φορτηγίδες με επικεφαλής τον Χούαν Γκόμεζ ντε Μεδίνα

4 γαλεάσες με επικεφαλής τον Χούγκο ντε Μονκάδο

24 πλοία υπό τον Δον Αντόνιο
 
 
Ο σχεδιασμός της απόβασης στην Αγγλία


 Η διαδρομή της Αρμάδας-Προετοιμασία.

Πριν από την αποστολή, ο πάπας Σίξτος Ε' επέτρεψε στον Φίλιππο της Ισπανίας να επιβάλλει φόρους "σταυροφορίας" και έδωσε άφεση αμαρτιών στους άνδρες του. Η καθαγίαση του λάβαρου της Αρμάδας στις 25 Απριλίου του 1588 ήταν όμοια με την τελετή πριν τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Στις 28 Μαΐου 1588 η Αρμάδα απέπλευσε από τη Λισαβόνα με κατεύθυνση τα Αγγλικά στενά της Μάγχης. Ο στόλος αποτελούνταν από περίπου 130 πλοία, 80.000 ναύτες και 18.000 στρατιώτες, ενώ είχε στη διάθεσή του 1.500 ορειχάλκινα(μπρούτζινα) κανόνια και 1.000 σιδερένια. Χρειάστηκαν 2 μέρες για να εγκαταλείψει το λιμάνι όλη η δύναμη του στόλου. Αποτελούνταν από 28 πολεμικά πλοία: 20 γαλέρες, 4 γαλέες και 4 γαλεάσσες. Τα υπόλοιπα βαρέα πλοία ήταν κυρίως παροπλισμένα παλαιά σκάφη τα οποία τροποποιήθηκαν έτσι ώστε να "φέρουν" όπλα. Στο στόλο υπήρχαν επίσης 34 σκάφη μικρότερου εκτοπίσματος.

Στις Ισπανικές Κάτω Χώρες, ένας στρατός 30.000 ανδρών περίμενε την άφιξη της Αρμάδας, η οποία θα τον μεταβίβαζε σε μια περιοχή πιθανώς κοντά στο Λονδίνο. Οι διοικητές της Αρμάδας πιθανότατα σχεδίαζαν να αποβιβάσουν τους στρατιώτες στα δυτικά της Αγγλίας, αν και αυτό είχε απαγορευθεί από τον Φίλιππο. Συνολικά θα συγκεντρωνόταν 51.500 άνδρες μαζί με τους 21.500 στρατιώτες που ήδη μετέφερε η Αρμάδα από την Ισπανία, μια αρκετά υπολογίσιμη δύναμη για την εποχή εκείνη. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο στρατός του Πάρμα ήταν επαγγελματικός και από τους πλέον εξοπλισμένους στην Ευρώπη, πρόκειται για τα λεγόμενα τέρθιο. Παρόλα αυτά οι μισθοί των Ισπανών στρατιωτών ήταν σχετικά μικροί.

Παλίρροια

Την μέρα ακριβώς που η Αρμάδα έφευγε από το λιμάνι της Λισαβόνας, ο Άγγλος πρέσβης στην Ολλανδία συναντήθηκε με αντιπροσώπους του Πάρμα για ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, ενώ οι Άγγλοι επιχείρησαν μια άκαρπη προσπάθεια να προσεγγίσουν την Αρμάδα στον Βισκαϊκό κόλπο. Στις 17 Ιουλίου, οι διαπραγματεύσεις σταμάτησαν και ο Αγγλικός στόλος ετοιμαζόταν στο Πλύμουθ με ασθενή ροή προμηθειών, περιμένοντας νέα από τις Ισπανικές κινήσεις. Η Αρμάδα καθυστέρησε λόγω κακοκαιρίας, αναγκάζοντας τις τέσσερις γαλέρες και μία γαλέα να εγκαταλείψουν τον στόλο, ο οποίος δεν εθεάθη τελικά κοντά στην Αγγλία πριν τις 19 Ιουλίου. Τα νέα μεταφέρθηκαν στο Λονδίνο μέσω ενός συστήματος από Φρυκτωρίες που είχαν κατασκευαστεί κατά μήκος της νότιας ακτής της χώρας.

Εκείνο το απόγευμα, ο Αγγλικός στόλος είχε εγκλωβιστεί στο Πλύμουθ εξαιτίας της ανερχόμενης παλίρροιας. Οι Ισπανοί διοικητές συγκάλεσαν συμβούλιο πολέμου, όπου προτάθηκε να επιτεθούν στον Αγγλικό στόλο όσο ακόμη διαρκούσε η παλίρροια, να καταστρέψουν τα πλοία που ήταν αγκυροβολημένα εκεί, έπειτα να επιβιβάσουν τα στρατεύματα του Πάρμα και να τα μεταβιβάσουν στην Αγγλία. Ο Μεδίνα όμως αρνήθηκε να δράσει, επιλέγοντας να πλεύσει ανατολικά προς το νησί Γουάιτ. Αμέσως μετά, 55 Αγγλικά πλοία ξεκίνησαν από το λιμάνι του Πλύμουθ, όταν η παλίρροια είχε πλέον υποχωρήσει, υπό τη διοίκηση του Λόρδου Τσαρλς Χάουαρντ του Έφινγκχαμ, με υποναύαρχο τον Σερ Φράνσις Ντρέικ. Ο Χάουαρντ έδωσε αρκετές δικαιοδοσίες στον Ντρέικ, δεδομένης της εμπειρίας του στις μάχες, ενώ στην διοίκηση συμμετείχε και ο Τζων Χώκινς.

Νήσος Γουάιτ και Καλαί

Την επόμενη νύχτα, για να ξεκινήσουν την επίθεση οργανωμένοι σε σχηματισμούς, οι Άγγλοι ακολουθούσαν την Αρμάδα κατά πόδας, κερδίζοντας σημαντικό προβάδισμα. Την επόμενη εβδομάδα ακολούθησαν δύο συγκρούσεις μικρής κλίμακας, στο Εντιστόουν και την Νήσο του Πόρτλαντ. Δύο Ισπανικά πλοία, το Ροζάριο και η γαλέα Σαν Σαλβαδόρ, εγκαταλείφθηκαν έχοντας υποστεί σοβαρά ατυχήματα εν πλω - οι Άγγλοι προσέγγισαν τα πλοία και σημαντική ποσότητα πυρίτιδας (από την οποία είχαν άμεση ανάγκη) περιήλθε στην κατοχή τους. Στην νήσο Γουάιτ, η Αρμάδα είχε την ευκαιρία να δημιουργήσει μια προσωρινή βάση σε "ασφαλή" για τους Ισπανούς νερά και να περιμένουν νέα από τον στρατό του Πάρμα. Σε μία επίθεση με όλη τη διαθέσιμη ναυτική δύναμή τους, οι Άγγλοι διαιρέθηκαν σε τέσσερα σώματα κρούσης: μια μικρότερη ομάδα ήταν υπό τη διοίκηση του Μάρτιν Φρόμπισερ, με τον Ντρέικ να επιτίθεται με μια μεγάλη δύναμη από νότια. Την κρίσιμη στιγμή, ο Μεδίνα Σιδόνια έστειλε ενισχύσεις νότια και διέταξε την Αρμάδα να βγει πάλι στην ανοιχτή θάλασσα για να αποφύγει τις ξέρες και τα αβαθή σημεία κατά την υποχώρηση. Δεν υπήρχαν ασφαλή λιμάνια για τους Ισπανούς στη γύρω περιοχή και έτσι η Αρμάδα αναγκάστηκε να αναχωρήσει για το Καλαί.

Στις 27 Ιουλίου, η Αρμάδα σε πλήρη αμυντικό σχηματισμό αγκυροβόλησε στο Καλαί, όχι μακριά από την Δουνκέρκη, όπου υποτίθεται πως περίμενε ο στρατός του Πάρμα (του οποίου η δύναμη είχε μειωθεί σε 16.000 άνδρες λόγω διάφορων ασθενειών), έτοιμος να ενωθεί με το στόλο χρησιμοποιώντας φορτηγίδες που εστάλησαν από διάφορα λιμάνια κατά μήκος της Φλαμανδικής ακτής. Η επικοινωνία αποδείχθηκε πολύ πιο δύσκολη από το αναμενόμενο, καθώς διαπιστώθηκε καθυστερημένα ότι ο στρατός αυτός έπρεπε να προμηθευτεί αρκετά μεταγωγικά και να συγκεντρωθεί σε ένα λιμάνι, μια διαδικασία που θα διαρκούσε τουλάχιστον έξι ημέρες.

Όσο ο Μεδίνα Σιδόνια καθόταν άπραγος στο αγκυροβόλιό του, το λιμάνι της Δουνκέρκης αποκλείστηκε από έναν Ολλανδικό στόλο τριάντα ελαφρών σκαφών υπό τη διοίκηση του υποναύαρχου Ιουστίνου του Νασάου. Ο Μεδίνα αρνήθηκε να στείλει ενισχύσεις στη Δουνκέρκη παρά τις υποδείξεις του Πάρμα, κρίνοντας πως χρειαζόταν αυτά τα πλοία για προστασία του Καλαί. Δεν υπήρχε κανένα άλλο λιμάνι για να βρει καταφύγιο η Αρμάδα, κάτι που αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες δυσκολίες της αποστολής, και οι Ισπανοί ήταν πλέον ευάλωτοι. Τα μεσάνυχτα της 28ης Ιουλίου, οι Άγγλοι "θυσίασαν" 8 πλοία τους(πολεμικά), βάζοντας του φωτιά αφού πρώτα τα γέμισαν με πίσσα, θειάφι και μπαρούτι, και αφήνοντάς τα ακυβέρνητα κοντά στα αγκυροβολημένα Ισπανικά πλοία της Αρμάδας. Τα δύο πυρπολικά προσεγγίστηκαν από τους Ισπανούς και διώχθηκαν μακριά, αλλά στην αναταραχή που δημιουργήθηκε έκοψαν τα σκοινιά τους και ανέβασαν τις άγκυρες και έτσι διασκορπίστηκαν. Κανένα Ισπανικό πλοίο δεν κάηκε τελικά, αλλά ο σχηματισμός της Αρμάδας είχε διαλυθεί και προσπαθώντας να ανασυνταχθούν στο Καλαί, είχαν αντίθετο άνεμο, ενώ ο αγγλικός στόλος πλησίαζε για μάχη.

 Ναυμαχία του Γκραβελίν

Το μικρό λιμάνι του Γκραβελίν ήταν εκείνη την εποχή τμήμα της Φλάνδρας και των Ισπανικών Κάτω-Χωρών, κοντά στα σύνορα με τη Γαλλία και συνεπώς την Ισπανική περιοχή που βρισκόταν πιο κοντά στην Αγγλία. Ο Μεδίνα Σιδόνια προσπάθησε να ανασυγκροτήσει τον στόλο του εκεί, μη όντας σε θέση να πλεύσει πιο ανατολικά, καθώς οι Ολλανδοί εχθροί του είχαν αφαιρέσει τα θαλάσσια σημάδια που υποδείκνυαν τις ξέρες της περιοχής.

Οι Άγγλοι είχαν μάθει πολλά για τα δυνατά και αδύναμα σημεία της Αρμάδας κατά τις τελευταίες αψιμαχίες στο στενό της Μάγχης και είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα πως ήταν απαραίτητο να πλησιάσουν σε μια απόσταση 100 μέτρων για να καταφέρουν να πετύχουν διάτρηση στον ξύλινο σκελετό των Ισπανικών πλοίων. Στις πρώτες αναμετρήσεις, είχαν ξοδέψει το μεγαλύτερο μέρος της πυρίτιδάς τους και έτσι διατάχθηκαν από τον Γουάιτ να φυλάξουν τα βαρέα πυρομαχικά και το μπαρούτι τους για μια αποφασιστική αναμέτρηση κοντά στο Γκραβελίν. Κατά τη διάρκεια όλων των αψιμαχιών, τα Ισπανικά κανόνια αποδείχθηκαν δυσκίνητα και δύσκολα στη χρήση, ενώ οι Ισπανοί πυροβολητές δεν είχαν εκπαιδευτεί στο να τα γεμίζουν. Σε αντίθεση με τους Άγγλους "συναδέλφους" τους, έριχναν την πρώτη βολή και μετά ανέβαιναν στο κατάστρωμα για να τελέσουν το κύριο καθήκον τους, δηλαδή την επίθεση με ρεσάλτο στα εχθρικά πλοία. Ναυάγια από πλοία της Αρμάδας που βρέθηκαν στην Ιρλανδία μαρτυρούν ότι στην πραγματικότητα το μεγαλύτερο μέρος της πυρίτιδας του στόλου δεν χρησιμοποιήθηκε. Η επιδίωξή τους να εμπλέκονται σε μάχη σώμα με σώμα αποδείχθηκε μια από τις μεγαλύτερες αδυναμίες των Ισπανών. Αυτή η τακτική χρησιμοποιήθηκε αποτελεσματικά κατά τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου και τη Μάχη του Πούντα Δελγάδα το 1852 κι έτσι οι Άγγλοι, όντας ενήμεροι γι' αυτή την Ισπανική μέθοδο, προσπάθησαν να την αποφύγουν.

Οι Ισπανοί άνοιξαν πυρ παραπλανημένοι από τους επιδέξιους ελιγμούς των Αγγλικών πλοίων, τα οποία ήταν ακόμα εκτός πεδίου βολής. Έτσι, όταν οι Ισπανοί αστόχησαν στις πρώτες τους βολές, οι Άγγλοι πλησίασαν και με συνεχόμενες ομοβροντίες προκάλεσαν ζημιές στα εχθρικά πλοία. Αυτό τους επέτρεψε επίσης να διατηρήσουν προσήνεμη θέση και να μπορούν να πετύχουν διάτρηση στα εκτεθειμένα κάτω καταστρώματα κάτω από το επίπεδο του νερού.

Πέντε Ισπανικά πλοία βυθίστηκαν. Η γαλεάσα Σαν Λορέντζο έπεσε σε ξέρες του Καλαί και καταλήφθηκε από τον Τσαρλς Χάουαρντ μετά από αιματηρή μάχη ανάμεσα στο πλήρωμα, τους σκλάβους της γαλέρας, και των Άγγλων, οι οποίοι τελικά κατέλαβαν το πλοίο. Οι γαλέες Σαν Ματέο και Σαν Φελίππε αποσύρθηκαν μισοβυθισμένες και έπεσαν σε ξέρες κοντά στη νήσο Βάλχερεν, όπου την επόμενη μέρα κατελήφθησαν από τους Ολλανδούς. Πολλά άλλα πλοία υπέστησαν σοβαρές ζημιές, κυρίως τα Ισπανικά και Πορτογαλικά πλοία "Ατλαντικής" κλάσης, τα οποία αντιστέκονταν στον κύριο όγκο της επίθεσης από τις πρώτες ώρες της μάχης με ατομικές ενέργειες ενάντια σε ομάδες Αγγλικών πλοίων. Το Ισπανικό σχέδιο για "συνάντηση" με τον στρατό του Πάρμα είχε αποτύχει, αλλά η παρουσία της Αρμάδας στη Βόρεια Θάλασσα αποτελούσε ακόμα απειλή για την Αγγλία.

Την επόμενη μέρα, ο άνεμος επέτρεψε στην Αρμάδα να αποσυρθεί βόρεια και να απεμπλακεί. Χαρακτηριστικά, ο Μεδίνα Σιδόνια είπε: "Μας έσωσε ο άνεμος". Οι Άγγλοι συνέχισαν την καταδίωξη του στόλου ως τις 2 Αυγούστου μέχρι τις ακτές της Σκωτίας για να σιγουρευτούν πως η Αρμάδα δεν θα επιχειρούσε εκ νέου να ανασυνταχθεί με τον Πάρμα. Από εκείνο το σημείο και μετά οι Ισπανοί άρχισαν να υποφέρουν από δίψα και κούραση, και έτσι η μοναδική εναλλακτική του Μεδίνα Σιδόνια ήταν να χαράξει πορεία για την Ισπανία, πλέοντας στα πιο επικίνδυνα νερά του Ατλαντικού.


Η ομιλία στο Τίλμπουρι


Μιας και ο κίνδυνος μιας απόβασης από τις Κάτω Χώρες δεν είχε εξανεμιστεί, μια δύναμη 4.000 Άγγλων στρατιωτών στάλθηκε στο Δυτικό Τίλμπουρι στο Έσσεξ για να υπερασπιστεί την περιοχή από τυχόν αποβατικές ενέργειες με στόχο το Λονδίνο. Η Ελισάβετ ξεκίνησε να συναντήσει τους άνδρες της για να τους εμψυχώσει φορώντας ελαφρά πανοπλία πάνω από το φόρεμά της και χωρίς καθόλου φρουρούς, μόνο κάποιους ακόλουθους. Παρά τα παράπονα για την ασφάλειά της, η Ελισάβετ απευθύνθηκε στα στρατεύματα με ίσως την πιο αξιόλογη ομιλία της, κατά τη διάρκεια της οποίας είπε την περίφημη ρήση: "Γνωρίζω πως έχω το σώμα μιας αδύναμης γυναίκας, αλλά έχω την καρδιά και το στομάχι ενός Βασιλιά, και ενός Βασιλιά της Αγγλίας επίσης! Και θεωρώ βρομερά υποτιμητικό πως η Ισπανία, ο Πάρμα ή οποιοσδήποτε άλλος πρίγκιπας της Ευρώπης τολμά να εισβάλει στα σύνορα του βασιλείου μου".

 Επιστροφή στην Ισπανία

Η Αρμάδα έπλευσε κατή μήκος των ακτών της Ιρλανδίας, στην σχετική ασφάλεια της ανοικτής θάλασσας του Ατλαντικού. Τα πλοία χρειάζονταν επισκευές από το μεγάλο ταξίδι, ενώ τα τρόφιμα και το νερό τελείωναν. Επίσης, μιας και ήταν αδύνατο να μετρηθεί επακριβώς το Γεωγραφικό μήκος την εποχή εκείνη, οι Ισπανοί δεν αντιλήφθηκαν ότι το Ρεύμα του Κόλπου τους "τραβούσε" βόρεια και ανατολικά ενώ αυτοί κινούνταν δυτικά και έτσι τα πλοία έστριψαν νότια πολύ πιο ανατολικά από το σημείο που είχαν σχεδιάσει, διαπράττοντας ένα μεγάλο λάθος πλοήγησης. Κατά μήκος των ακτών της Ιρλανδίας και προηγουμένως της βορειοανατολικής Σκωτίας, δυνατοί δυτικοί άνεμοι παρέσυραν τα πλοία προς τις ακτές και πολλά από αυτά, έχοντας εγκαταλείψει τις άγκυρες τους στο Καλαί, οδηγήθηκαν στα βράχια. Τα τέλη του 15ου αιώνα, και ειδικά η δεκαετία του 1590, σημαδεύτηκαν από ασυνήθιστα δυνατές Βορειοατλαντικές καταιγίδες, συσχετιζόμενες με μεγάλη συγκέντρωση πολικού πάγου στη Γροιλανδία, ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο της "Μικρής Εποχής των Παγετώνων". Ως αποτέλεσμα, χάθηκαν περισσότερα πλοία και ναύτες λόγω της κακοκαιρίας παρά λόγω των εχθρικών δυνάμεων.

Εκείνη την περίοδο των επιχειρήσεων συνολικά 5.000 Ισπανοί έχασαν τη ζωή τους είτε από πνιγμό είτε από την πείνα είτε από τις Αγγλικές και Ιρλανδικές δυνάμεις που στάθμευαν στην Ιρλανδία. Οι Ιρλανδοί, παρά το γεγονός ότι ήταν καθολικοί και οι ίδιοι, έβλεπαν τους Ισπανούς ως κατακτητές και κατέσφαξαν τους περισσότερους επιζώντες από τα ναυάγια των Ιρλανδικών ακτών. Μερικοί άλλοι επιζώντες φυγαδεύθηκαν επιτυχώς. Τελικά, στην Ισπανία κατάφεραν να επιστρέψουν 67 πλοία και 10.000 άνδρες. Οι περισσότεροι ήταν ετοιμοθάνατοι από τις αρρώστιες, τις ελλείψεις και τις κακουχίες της θάλασσας. Επίσης, πολλοί από αυτούς πέθαναν αργότερα στην Ισπανία ή σε πλωτά νοσοκομεία στα Ισπανικά λιμάνια λόγω των ασθενειών. Αναφέρεται ότι, όταν ο Φίλιππος ο Β' έμαθε το αποτέλεσμα της αποστολής, φανερά απογοητευμένος είπε: "Έστειλα την Αρμάδα να πολεμήσει ενάντια σε άνδρες, όχι ενάντια στους ανέμους και τα κύματα του Θεού", συγχωρώντας με αυτή τη ρήση τον Δούκα Μεδίνα Σιδόνια.

Σύνοψη παραγόντων της Ισπανικής στρατηγικής ήττας

Το γεγονός ότι δεν υπήρχαν αρκετά στρατεύματα στην Ισπανία για να γίνει απευθείας η απόβαση στην Αγγλία και έτσι κρίθηκε αναγκαία η απόσπαση των Ισπανικών φρουρών από περιοχές των Κάτω-Χωρών.

Η σχετικά μικρή εμπειρία του Μεδίνα Σιδόνια.

Ο σχεδόν μηδαμινός συντονισμός μεταξύ της Αρμάδας και του στρατού του Πάρμα.

Τα άσχημα καιρικά φαινόμενα που αντιμετώπισε η Αρμάδα

Η έλλειψη αρκετών Ισπανικών λιμανιών στα στενά της Μάγχης, που να μπορούν να φιλοξενήσουν πλοία με εκτόπισμα ανάλογο των σκαφών της Αρμάδας.

Η υπεροχή των Άγγλων σε ναυτικές τακτικές και σε εξοπλισμό (σιδερένια πυροβόλα πάνω σε κιλλίβαντες)


 Συνέπειες - συμπεράσματα

Οι Αγγλικές απώλειες ήταν σχετικά μικρές, ενώ κανένα πλοίο δεν βυθίστηκε. Όμως μετά τη νίκη, ο τύφος, η δυσεντερία και η πείνα υπήρξαν αιτία θανάτου πολλών ναυτών και στρατιωτών (περίπου 6.000-8.000), καθώς απολύθηκαν από τις μονάδες τους χωρίς πληρωμές η αποζημιώσεις λόγω των οικονομικών περικοπών της Αγγλικής κυβέρνησης, που άφησε τους Άγγλους υπερασπιστές απλήρωτους για μήνες, σε αντίθεση με τους Ισπανούς οι οποίοι παρείχαν οικονομική υποστήριξη στους επιζώντες της Αρμάδας.

Οι τακτικές που αναπτύχθηκαν από τον Αγγλικό στόλο κατά τις επιχειρήσεις αποτέλεσαν πραγματική "επανάσταση" στον θαλάσσιο τρόπο του "μάχεσθαι". Κύριο στοιχείο των τακτικών αυτών ήταν η πλήρης αξιοποίηση των πυροβόλων, τα οποία ως τότε είχαν βοηθητικό ρόλο κατά τη διάρκεια του εμβολισμού και της επιβίβασης των μπουκανιέρων στα αντίπαλα σκάφη.Συνεπώς, η ναυμαχία του Γκραβελίν θεωρείται από ορισμένους ερευνητές ως ένα σημείο καμπής στην ναυτική πολεμική ιστορία, που έγειρε τη ζυγαριά υπέρ της Αγγλίας και έφερε στο προσκήνιο την "Αγγλική θαλασσοκρατορία", της οποίας η ανάπτυξη συνεχίστηκε και τον επόμενο αιώνα. Επίσης, μετά την ήττα του, το Ισπανικό ναυτικό προχώρησε σε μεγάλη αναδιοργάνωση, έτσι ώστε να είναι σε θέση να προασπίσει τα χωρικά του ύδατα και τα θαλάσσια περάσματα για έναν ακόμη αιώνα.

Στην Αγγλία, η ανύψωση του ηθικού λόγω της νίκης υπήρξε μεγάλη και διήρκεσε για χρόνια, όπως και η φήμη της Ελισάβετ μετά το θάνατό της. Η απώθηση της Ισπανικής Αρμάδας έδωσε στους Προτεστάντες όλης της Ευρώπης την πεποίθηση ότι πίσω από τη νίκη "κρυβόταν" ο Θεός, κάτι που φαίνεται από επιγραφές όπως "He blew with His winds and they were scattered" (φύσηξε με τους ανέμους Του και -οι εχθροί- διαλύθηκαν), που κοσμούσαν τα μετάλλια μνήμης και τιμής. Επίσης χαρακτηριστική ήταν η τροποποίηση της ρήσης του Ιούλιου Καίσαρα "Veni vidi vici" σε "Venit,Vidit,Fugit" (ήλθε, είδε, απήλθε).

Η νίκη χαρακτηρίστηκε από τους Άγγλους ως η μεγαλύτερη της ιστορίας τους μετά τη μάχη του Αζινκούρ. Παρόλα αυτά, η Ισπανική Αυτοκρατορία θίχτηκε στο ελάχιστο, μπόρεσε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα να καλύψει τις απώλειες της, ενώ οι κτήσεις της σε Αμερική και Ευρώπη ουδέποτε απειλήθηκαν, παρά την ενίσχυση των εχθρών του Φιλίππου με Αγγλικά στρατεύματα. Επίσης, οι μετέπειτα επιχειρήσεις της Αγγλικής Αρμάδας και οι λαφυραγωγίες εναντίων των Ισπανικών αποικιών δεν μπόρεσαν να βλάψουν την εδαφική ακεραιότητα της Ισπανίας, ενώ η πτώχευση και τα εσωτερικά προβλήματα της Γαλλίας, η οποία ουσιαστικά αποτελούσε το "αντίπαλο δέος" για την Ισπανία, τις επόμενες δεκαετίες έφερε την Ισπανία πιο κοντά από ποτέ στην επίτευξη του στόχου της για παγκόσμια κυριαρχία.
Τρεις ακόμα Αρμάδες μικρότερου μεγέθους στάλθηκαν εναντίον της Αγγλίας μετά το 1588. Η δεύτερη απέπλευσε από την Ισπανία με διαταγές να αποβιβάσει τα στρατεύματα που μετέφερε στην Ιρλανδία, αλλά λόγω άσχημων καιρικών συνθηκών αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω πριν να φτάσει στο στόχο της.

 Άλλες σημασίες

Ισπανική Αρμάδα (ισπ.: Armada Española) ονομάζεται το τωρινό πολεμικό Ναυτικό της Ισπανίας, ενώ στην "αργκό" του τένις με τον όρο αυτό γίνεται αναφορά στους πλέον διακεκριμένους Ισπανούς παίκτες.


Βιβλιογραφία

The Confident Hope of a Miracle. The True History of the Spanish Armada, by Neil Hanson, Knopf (2003), ISBN 1-4000-4294-1.

From Merciless Invaders: The Defeat of the Spanish Armada, Alexander McKee, Souvenir Press, London, 1963. Second edition, Grafton Books, London, 1988.

The Armada, Garrett Mattingly, Houghton Mifflin, Boston, 1959

The Spanish Armadas, Winston Graham, Dorset Press, New York, 1972.

"Αθηναϊκή και Αγγλική θαλασσοκρατορία",Νίκος Κυριαζής & Μ.Ζουμπουλάκης,σελ.14-17,Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος - Ιστορία Εικονογραφημένη,Τεύχος 406 - Απρίλιος 2002,ISSN 1107-0285

"Ελισάβετ εναντίον Φιλίππου Β'",Νίκος Κυριαζής & Μ.Ζουμπουλάκης,σελ.29-32,Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος - Ιστορία Εικονογραφημένη,Τεύχος 407 - Μάης 2002,ISSN 1107-0285

Spanish Armada Protestant vision

Spanish Armada at British Battles