Όσον αφορά την ιστορία της παράδοσης των αρχαίων ελληνικών κειμένων, πρέπει να σταθούμε σε ένα από τα πρώτα ιστορικά στάδια της διάσωσης κλασικών κειμένων, αυτό της ελληνιστικής εποχής, που σχετίζεται με το έργο των Αλεξανδρινών φιλολόγων. Τότε μελετήθηκαν αρχαιοελληνικά κείμενα και αποκρυσταλλώθηκαν σημαντικές μορφές δημοσιευμάτων (έκδοσις, υπόμνημα, σύγγραμμα, λεξικόν). Η φιλολογική μελέτη συνεχίστηκε στους αυτοκρατορικούς χρόνους με μια νέα, σύντομη μορφή μελέτης ,την επιτομή. Ωστόσο, σε αυτό το διάστημα έλαβε χώρα το αρνητικό γεγονός της καταστροφής της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης, καθώς επηρέασε αλλά όχι καταλυτικά την παράδοση των κειμένων. Κατόπιν, η μετανάστευση των λαών και η εξάπλωση των Αράβων (7-8 ος αι) οδήγησε στην απώλεια πολλών κειμένων. Στο σημείο αυτό , πρέπει να σημειώσουμε ότι οι Άραβες διέσωσαν πολλά κείμενα μεταφράζοντάς τα στη γλώσσα τους.
Ο 9ος αιώνας λειτούργησε καταλυτικά τόσο στην πορεία των γραμμάτων όσο και στη διαφύλαξη των κειμένων. Στα χρόνια της Βυζαντινής Αναγέννησης αντιγράφηκαν μεθοδικά πολλά έργα σε μικρογράμματα χειρόγραφα. Τον αιώνα αυτό παρατηρήθηκε έντονη φιλολογική δραστηριότητα, με βασικό εκπρόσωπο τον Πατριάρχη Φώτιο, ο οποίος συγκέντρωσε έναν κατάλογο βιβλίων, συνέταξε το Λεξικό και θεμελίωσε τις κλασικές φιλολογικές σπουδές. Κατόπιν, σημαντικό ήταν και το έργο του Δ. Τρικλίνιου. Η πορεία διαφύλαξης αρχαίων κειμένων βοηθήθηκε σημαντικά από τη μεταγραφή των κειμένων από αρχαίους παπύρινους κυλίνδρους σε περγαμηνούς κώδικες (4-5ος αι μ.Χ) και η μεταγραφή επίσης των κειμένων από τη μεγαλογράμματη στη βιβλιακή μικρογράμματη γραφή κατά τον 9ο αιώνα.
Ακόμη η παράδοση των κειμένων ευνοήθηκε από την ίδρυση βιβλιοθηκών στη Ρώμη και κατά τα αυτοκρατορικά χρόνια η κατά παραγγελία αντιγραφή για τις δημόσιες βιβλιοθήκες αλλά και από τον κανόνα των σχολικών συγγραφέων στους πρώιμους χρόνους της ίδιας περιόδου. Αντιγραφικά και πολιτισμικά κέντρα ιδρύθηκαν επίσης και συνέλεξαν χειρόγραφα, που διαδόθηκαν αργότερα με την επανάσταση στο χώρο της τυπογραφίας. Η καρολίγγεια μάλιστα μεταρρύθμιση συνέβαλε στην ανανέωση της παιδείας, του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά και του ενδιαφέροντος για τους συγγραφείς.
Η φιλολογία ως αυτόνομη επιστήμη δημιουργήθηκε κατά τον 3ο αι. π.Χ από την επιθυμία ορισμένων Ελλήνων ποιητών να μαθητέψουν στον κλασικό ομότεχνό τους, τον Όμηρο. Στην προσπάθειά τους αυτή ανέκυψαν τρία ζητούμενα: 1. η διάκριση του αυθεντικού από το νόθο κείμενο, 2. ο εντοπισμός των ιδιομορφιών που παρουσιάζουν ξένοι γλωσσικοί τύποι και 3. η κατανόηση του κειμένου. Με βάση αυτή τη διαδικασία διαμορφώθηκαν τα πρώτα φιλολογικά ενδιαφέροντα. Αυτός που ασχολείτο με αυτές τις δραστηριότητες ονομαζόταν «γραμματικός», ενώ η λέξη φιλόλογος παρέπεμπε στον «εραστή του λόγου». Αργότερα, έτσι ονομαζόταν ο πολυμαθής λόγιος.
Τα αρχαία κείμενα δεν έφτασαν ως εμάς στην πρωτότυπη μορφή. Έως και τον 15ο αιώνα αυτό ήταν αποτέλεσμα της χειρόγραφης αντιγραφής, η οποία άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο αποκλίνει από την αρχική μορφή τους. Στον εντοπισμό αυτών των αποκλίσεων ήταν καθοριστικός ο ρόλος της επιστήμης της φιλολογίας, της επιστήμης που αναζητά, εξακριβώνει, συντηρεί και αποκαθιστά το αρχικό κείμενο συμβάλλοντας παράλληλα στην προσέγγιση, την κατανόηση και την εξήγηση της γλώσσας του κειμένου και ερμηνεύοντας τα νοήματα ενός κειμένου.
Η αποκατάσταση της διατύπωσης ενός κειμένου προκειμένου αυτό να βρίσκεται όσο πιο κοντά στο πρωτότυπο είναι μία από τις βασικές εργασίες της φιλολογικής επιστήμης. Το κείμενο εντοπίζεται, αποκαθίσταται, ερμηνεύεται, εντάσσεται σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, κατόπιν μεταφράζεται προκειμένου να είναι εύκολα προσπελάσιμο από έναν μη ειδικό σε αυτό. Κατά κανόνα τα κείμενα γίνονται κατανοητά μέσα από τη συμβολή της φιλολογικής επιστήμης. Η φιλολογία μπορεί να βοηθήσει τον αναγνώστη να ξεπεράσει δυσκολίες που ανακύπτουν αναφορικά με το κείμενο σε βασικούς τομείς: 1. εξακρίβωση της αυθεντικής διατύπωσης του κειμένου (κριτική κειμένων και εκδοτική κριτική) 2. κατανόηση και εξήγηση της γλώσσας του κειμένου (λεξικογραφία, γραμματική, γλωσσικός σχολιασμός) 3. κατανόησή του ως προϊόν της λογοτεχνίας (ερμηνευτική προσέγγιση). Τα περισσότερα κείμενα απαιτούν μια αντιμετώπιση που να συνδυάζει τα παραπάνω και ως προς αυτό η επιστήμη της φιλολογίας λειτουργεί καταλυτικά. Η προσφορά της αυτή ενισχύεται ακόμη περισσότερο, καθώς τα κείμενα ανήκουν σε πολύ προγενέστερες περιόδους που φέρουν σημαντικό πολιτιστικό φορτίο. Με τον τρόπο αυτό η φιλολογία μας παρέχει σημαντικές πληροφορίες για διάφορες ιστορικές περιόδους, τις αξίες, τα ιδεώδη, τον πολιτισμό γενικότερα κάθε χρονικής στιγμής, στην οποία το κείμενο εντάσσεται.
